Wat is eigenlijk het verschil tussen ADHD en een hooggevoelig kind met een sterke wil? Hoe weet ik nu als ouder wat mijn kind het beste kenmerkt, zodat ik er beter voor hem of haar kan zijn?
Onze jongste dochter Anne steelt ieders hart. Ze raakt je, is intens, gaat op ontdekking en heeft de lachers op haar hand. Dat maakte het voor mij als moeder wat makkelijker te verkroppen dat er net zo goed vele momenten waren, waarop ik aan de kant geschoven werd door haar. Zo klein als ze was stond “ik doe dit zelf” voorop. Haar manier, was dé manier. Volhardend, enthousiast, creatief in oplossingen. Maar bij tegenslag… berg je dan maar. Dan was er een kolkende massa aan borrelende woede, die vaak bij mij zijn uitweg vond.
Onze wervelwind met een gevoelig, groot hartje.
Die gevoelige kant liet ze minder vaak zien bij anderen. Van de buitenwacht kregen wij enorm vaak, gelukkig veelal met een vriendelijke glimlach, de opmerking: “nou, daar heb je jouw handen aan vol!”. Die opmerking raakte me keer op keer in die tijd… want inderdaad. Dat was zo, we hadden onze handen eraan vol. Mijn hart huilde op zo’n moment wel eens stiekem. Want wat hoopte ik op zo’n moment vurig dat die ander die lachend die woorden sprak, toch wel voorbij al die branie kon kijken. Dat ze onze lieve druktemaker voor het mooie, krachtige persoontje dat eronder schuil ging zouden zien. De tranen van onmacht kwamen er ’s avonds of onder de douche wel eens uit.
We begrepen haar niet volledig en konden ons gedrag en onze opvoeding niet helemaal afstemmen op dat wat ze zo hard van ons nodig had.
Onze zoektocht naar wat dat dan was wat Anne kenmerkte begon. Of liever, mijn zoektocht begon. Mijn man hoorde rustig avond na avond aan, wat ik nu weer had ontdekt. Samen sloten we dingen uit en maakten we stappen op onze trektocht door het enorme oerwoud aan informatie. Ik was er van overtuigd dat als ik er meer en meer mijn vinger op kon leggen, ik haar gedrag kon begrijpen. En nog belangrijker… we dan weer een sterke eenheid konden vormen in het samen opgroeien. Anne zoals ze is, en wij als de ouders die daarbij feilloos kunnen aansluiten. Want ik snakte naar verandering.
Inmiddels alweer wat jaren geleden viel voor mij eindelijk het laatste puzzelstukje op zijn plek. Ik stuitte op het begrip hooggevoelig en strong willed. Eindelijk herkende ik volledig het gedrag van onze jongste dochter Anne. Een last viel van mijn schouders. We stonden als ouders vanaf dat moment aan de vooravond van een verandering waardoor wij haar volledig gingen begrijpen.
Anderen lieten het begrip ADHD wel eens vallen. Of bedoelden dit met de vurige beschrijving dat "ons Anne" druk, ongeconcentreerd, toch wel erg van de hak op de tak is. Ik heb me zeker in ADHD verdiept en ik snap volledig waar die gedachte bij anderen vandaan kon komen. Maar het was het niet… het leek er alleen op sommige momenten heel veel op.
Ben jij ook bezig aan jouw zoektocht? Ben je benieuwd naar de verschillen tussen ADHD en hooggevoelig en strong willed? Ik neem je mee.
Bepalende kenmerken van ADHD
In het Nederlands gebruiken we de afkorting ADHD, die staat voor de Engelse term ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’. Als we dit vertalen dan wordt al direct duidelijk waar het in grote lijnen om draait: aandachtsdeficiëntie (ofwel een tekort aan aandacht) en hyperactiviteitsstoornis.
ADHD is een stoornis die in het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5) wordt beschreven. Het draait hierbij dus om een medische invalshoek, waarbij een diagnose door een professional gemaakt kan worden. Die diagnose komt er niet zomaar. Daar zijn heel wat voorwaarden aan gesteld in de vorm van kenmerken die genoemd worden onder de twee belangrijke pijlers:
1. Onoplettendheid
2. Hyperactiviteit / impulsiviteit
Bepalende kenmerken van ADHD komen terug in één van die twee hoofdpunten of juist in beide.
Onoplettendheid
Jouw kindje…:
· geeft weinig aandacht aan details
· kan moeilijk de aandacht houden bij een taak of spelactiviteit
· lijkt vaak niet te luisteren, zelfs als het direct wordt aangesproken lijkt het afwezig of dromerig
· volgt aanwijzingen vaak niet op of krijgt werkjes niet af als het eraan begint
· heeft moeite met het organiseren van activiteiten
· gaat langdurige geestelijke inspanning het liefst uit de weg
· raakt vaak dingen kwijt
· wordt gemakkelijk afgeleid door externe prikkels
· is vaak vergeetachtig tijdens dagelijkse activiteiten.
Hyperactiviteit / impulsiviteit
Jouw kindje…:
· beweegt vaak onrustig met handen of voeten
· staat vaak op ook al wordt er verwacht dat het blijft zitten
· rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dat niet gepast is
· kan moeilijk rustig spelen of ontspannende activiteiten doen
· is vaak ‘in de weer’
· praat vaak enorm veel
· gooit een antwoord er vaak al uit voordat de vraag volledig gesteld is of de ander klaar is met praten
· kan moeilijk op zijn of haar beurt wachten
· stoort anderen vaak, dringt zich op.
Denk je nu bij bijna alle punten: “ja, dit is het!” Dan moet ik daar nog wel bij aantekenen dat er vele voorwaarden zitten aan de diagnose van ADHD.
Zo moet er voldaan worden aan een minimaal aantal kenmerken die al aanwezig zijn voor het twaalfde levensjaar bijvoorbeeld. Jouw kind moet er negatieve gevolgen van ondervinden op meerdere terreinen. Zowel op school als thuis bijvoorbeeld. Of bij vriendjes en op een sportclub. En het belangrijkst… Er mag geen beter aansluitend profiel van een andere stoornis of iets dat geen stoornis is, zijn. Niet voor niets kan deze diagnose dus enkel gesteld worden na een grondige gang door de medische molen bij een professional.
Niet iets wat jij, ik of een leerkracht zo even als stempel op je kindje drukt. Uiteraard kan het wel een ingang geven om met elkaar in gesprek te gaan. Of, om jouw gedrag als ouder aan te passen aan de mogelijkheden en behoeftes van jouw lieve druktemaker. En waar nodig, ook de weg te vervolgen om een diagnose te overwegen.
De verschillen met een hoogstimulatief kind
Onze dochter zou zomaar in aanmerking kunnen komen voor ADHD, dacht ik. Ik was in mijn achterhoofd al bezig met vragen als gaan we dan ooit moeten diagnosticeren? Wat voor invloed heeft dat op haar toekomst? Zouden medicijnen op den duur nodig zijn? Gaat ze goed mee kunnen komen op school?
Maar ergens knaagde het aan mij. Het klopte qua kenmerken wel, en toch ook weer niet.
Anne leek zich ook prima op een andere manier te kunnen gedragen. Ze kon zich soms uren verliezen in verven of knutselen. Beet zich vast in het ontwerpen van een piratenboot, om die vervolgens ook van A tot Z te bouwen van kartonnen dozen en keukenrollen. Onze dochter was sociaal enorm vaardig, enthousiast, soms storend, maar zeker ook in staat om de ander ruimte te geven als ze aanvoelde dat dat nodig was. En boven alles… ze leek helemaal niet negatief beïnvloed te worden in haar ontwikkeling thuis, op school of spelend als superheld met haar vriendjes.
ADHD schoof ik aan de kant. Aan de strikte voorwaarden werd niet voldaan, bedacht ik met mijn moederhart. En mijn zoektocht ging door. Ik werd gewezen op het fijne boek van Janneke van Olphen Het hooggevoelige kind met een sterke wil. Ik verslond haar blogs en daar was dan ineens voor ons het laatste puzzelstukje. Anne kenmerkte zich als hoogsensitief meisje met een enorme sterke wil. En dan hebben we het niet over een diagnose van een stoornis. Nee, in dit geval heb je het juist over enorme mooie kwaliteiten die kleven aan de persoonskenmerken die horen bij hooggevoeligheid of bij het bezitten van een sterke wil.
Wat maakte nu voor mij dat ADHD en hooggevoelig / strong-willed zo anders zijn. Want er lijken ook overeenkomsten te zijn.
Concentreren
De mogelijkheid om zich wel te kunnen concentreren is de voornaamste. Een kind met ADHD ervaart vrijwel continu drukte en chaos door overprikkeling, waardoor concentreren een bijna onmogelijke opgave wordt. Concentreren is bij kinderen met een sterke wil zeker goed mogelijk. Kijk maar eens, wanneer het echt geïnteresseerd is en de wil dus enorm groot is om ergens in op te gaan. Alleen bij overprikkeling of stress, zou het lastiger kunnen worden om te kunnen concentreren. Het van de hak op de tak gaan, kan dan een schaduwkant zijn en dient als signaal dat er iets aan het welzijn van het kind gedaan zal moeten worden. In de andere gevallen kan het kind zich er prima toe zetten – al zal interesse bij een temperamentvolle koter dus zeker helpen.
Overprikkeling
Ik noemde het al even, overprikkeling. Ook hier manifesteert zich een groot verschil tussen beide. Zowel een hoogsensitief persoon als een kind met ADHD zijn enorm gevoelig voor prikkels die via alle zintuigen binnen kunnen komen. Sterke geuren, fel licht, drukke ruimtes, harde geluiden, noem maar op. Het komt onverminderd fel binnen. Het verschil zit ‘m in de verwerking ervan. Waar een ADHD’er de overprikkeling niet doorheeft, voelt een hooggevoelig kind de overprikkeling als onaangenaam en kan hier het gedrag op (leren) bijsturen. En niet alleen dat, ook kán een hooggevoelig kind de prikkels die binnenkomen diep verwerken. En daar hoort loslaten ook bij. Ontspannen is dus ook weer goed mogelijk.
Aanpassen
Bijsturen of leren aanpassen is een volgend groot verschil. Zeker ook met het oog op de omgang met anderen. Zodra een hooggevoelig kind met een sterke wil beter om kan gaan met prikkels, kan het zich heel goed voegen naar wat er nodig is om aansluiting te vinden bij anderen of gewenst gedrag laten zien. Harmonie is namelijk erg belangrijk voor hen. En ze kunnen ook nog eens als geen ander inschatten wat de behoeftes en gevoelens van de anders zijn.
Ook kan het kind zich achteraf prima verwoorden over de eigen bijdrage aan een situatie waarin het wel enorm druk of emotioneel heftig heeft gereageerd. Ofwel reflecteren op dat wat niet helemaal lekker liep en aanpassen in de toekomst. Kinderen met ADHD zijn juist in veel gevallen impulsief, denken niet na over hun acties en reacties én zijn vaak veel minder in staat om goed op te merken wat het eigen gedrag met de ander doet. Zij willen misschien wel heel graag verandering als ze ergens in vastlopen, maar krijgen dat niet voor elkaar.
HSP, HSS, HG&SW en ADHD lijken toch ook veel op elkaar?
Ja, absoluut. Met het allergrootste verschil dat ADHD een ontwikkelingsstoornis is. Het medische domein wordt dus aangesproken als er een diagnosevraag zou zijn. Je hebt ADHD als persoon.
Hooggevoeligheid gaat over een persoonskenmerk. Hoogsensitiviteit (ook wel high sensitive person - HSP), wilskrachtige kinderen (strong willed – SW) of kinderen die zowel hooggevoelig als strong willed zijn (HG&SW of HSS).
Je hebt het dus niet, maar je bent een persoon die in meer of mindere mate erg gevoelig is voor prikkels of over een meer of mindere sterke wil beschikt.
Veel kenmerken kunnen over en weer uitgewisseld worden. Het lijkt dus zeker op elkaar. Dat maakt het ook lastig om er soms je vinger op te kunnen leggen. De dagelijkse belemmering door extreme mate van hyperactiviteit, impulsiviteit en aandachttekort blijft achterwege als er geen sprake is van ADHD. Verschillen worden helemaal duidelijk op het moment dat een kind zich prettig voelt. Dan zal een hoogsensitief of hoogstimulatief persoon namelijk niet tegen de valkuilen of belemmeringen aan lopen, waardoor het soms zo neigt naar het plaatje dat bij de diagnose ADHD hoort. Want, hooggevoelig zijn of over een sterke wil beschikken wordt niet gekenmerkt door de schaduwkanten. Het wordt juist gedefinieerd door de kwaliteiten van de persoon.
Het laatste puzzelstukje valt op zijn plaats
Aan onze zoektocht naar herkenning van het gedrag van onze jongste dochter kwam na het lezen van heel wat definities, invullen van lijstjes en nog meer twijfels een eind toen ik me redelijk sceptisch verdiepte in Nieuwetijds kinderen. Ik ben niet zweverig van aard, liever feitelijk en wetenschappelijk. Het begrip paste me dan ook niet helemaal, maar het maakt wel wat bij me los. Hier kon ik wellicht wat mee… na nog wat verder zoeken kwam dan ook de wetenschappelijke onderbouwing door psycholoog Janneke van Olphen. Zij zorgde voor mijn passende puzzelstukje, waardoor we het complete plaatje van Anne’s vrolijke bekkie in alle kleur konden zien als ouders.
En vanaf dat moment begon het eigenlijk pas, als opvoeder…
En jij?
Herken jij bepaalde kenmerken bij jouw kind? En door welke tekenende eigenschap loop jij als ouder tegen lastige situaties in de opvoeding aan? Laat het me weten in de reacties. Ik ben heel benieuwd.
Komende blog geef ik uitleg over de kenmerkende kwaliteiten en schaduwkanten van hooggevoelige kinderen met een sterke wil. Wil jij op de hoogte gehouden worden, zodra ik posts over hooggevoeligheid en een sterke wil plaats? Schrijf je dan in voor de notificatie.